Quy luật mâu thuẫn là 1 trong 3 quy luật cơ bản của triết học Mác – Lenin nội dung đề cập đến việc mọi sự vật hiện tượng đều chứa tính mâu thuẫn trong chính nó. Vậy Quy luật mâu thuẫn là gỉ? Nội dung và ví dụ về quy luật mâu thuẫn trong triết học như thế nào? Hãy cùng Top Kinh Doanh tìm hiểu chi tiết dưới đây:
Quy luật mâu thuẫn là gì?
Quy luật mâu thuẫn là một quy luật cơ bản trong phép biện chứng duy vật và biện chứng duy vật lịch sử nhằm khẳng định rằng: Mọi sự vật, hiện tượng trong tự nhiên đều có sự tồn tại cũng như mâu thuẫn từ bên trong. Quy luật mâu thuẫn còn có tên gọi khác là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.
Nội dung quy luật mâu thuẫn
Hầu hết các sự vật, hiện tượng đều chứa đựng các khuynh hướng, mặt đối lập với nhau. Từ đó tạo nên những mâu thuẫn trong chính bản thân chúng. Sự thống nhất và đấu tranh được hình thành từ các mặt đối lập sẽ tạo ra xung lực nội của sự vận động và phát triển, rồi dẫn đến kết quả cái mới dần thay thế cái cũ.
1. Mặt đối lập
Mặt đối lập chính là những mặt có các đặc điểm, thuộc tính, quy định mà có khuynh hướng biến đổi trái ngược và tồn tại một cách khách quan trong tự nhiên, trong tư duy và xã hội.
2. Mâu thuẫn biện chứng
Đây là một trạng thái mà các mặt đối lập có mối liên hệ, có tác động qua lại lẫn nhau. Theo đó thì mâu thuẫn biện chứng tồn tại một cách phổ biến và khách quan ở trong xã hội, tư duy và tự nhiên.
Trong mâu thuẫn biện chứng, tư duy sẽ có sự thể hiện mâu thuẫn đối với hiện thực, nguồn gốc sự phát triển nhận thức.
3. Sự thống nhất của các mặt đối lập
Sự thống nhất của các mặt đối lập chính là sự nương tựa lẫn nhau, tồn tại cùng nhau nhưng không tách rời nhau của các mặt đối lập. Sự tồn tại đó cần phải dựa trên sự tồn tại của mặt khác làm tiền đề.
Sự thống nhất này tạo nên các nhân tố “đồng nhất” của các mặt đối lập. Khi tới một mức độ nhất định chúng sẽ có khả năng chuyển hóa lẫn nhau.
Sự thống nhất của các mặt đối lập cũng tồn tại các biểu hiện tác động ngang nhau, đây chỉ là trạng thái vận động khi diễn ra sự cân bằng.
4. Sự đấu tranh của các mặt đối lập
Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập chính là sự tác động qua lại lẫn nhau theo xu hướng bài trừ, phủ định lẫn nhau.
Các mặt đối lập có hình thức đấu tranh vô cùng đa dạng và phong phú. Phụ thuộc vào mối quan hệ qua lại của điều kiện diễn ra các cuộc đấu tranh và các mặt đối lập tính chất.
5. Mâu thuẫn là nguồn gốc sự vận động, sự phát triển
Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập chính là hai xu hướng tác động khác nhau của các mặt đối lập. Trong đó, hai xu hướng này sẽ tạo nên loại mâu thuẫn đặc biệt, từ đó mâu thuẫn biện chứng sẽ bao gồm cả sự đấu tranh và sự thống nhất của các mặt đối lập.
Trong quá trình phát triển và vận động thì sự thống nhất, đấu tranh của mặt đối lập không tách rời nhau.
– Hành động đấu tranh giữa các mặt đối lập được quy định tất yếu đối với sự thay đổi các mặt đang tác động, khiến mâu thuẫn phát triển. Ban đầu, mâu thuẫn chỉ xuất hiện dưới dạng một vài điểm khác nhau cơ bản.
– Tuy nhiên theo khuynh hướng trái ngược thì điểm khác nhau này ngày càng lớn dần và lan rộng ra cho đến khi trở thành sự đối lập. Khi hai mặt đối lập có sự xung đột ngày càng gay gắt, đủ điều kiện sẽ tự động chuyển hóa lẫn nhau và mâu thuẫn sẽ được giải quyết. Nhờ đó thể thống nhất cũ sẽ được thay thế bằng thể thống nhất mới hay sự vật mới sẽ dần thay thế cho sự vật cũ.
– Sự phát triển chính là cuộc đấu tranh của các mặt đối lập. Khi đã có sự thống nhất thì các mặt đối lập cũng sẽ tồn tại sự đấu tranh. Đấu tranh và thống nhất của các mặt đối lập không thể tách rời nhau đối với mâu thuẫn biện chứng.
– Vận động và phát triển chính là sự thống nhất trong tính ổn định và tính thay đổi. Đấu tranh và sự thống nhất các mặt đối lập quy định về tính ổn định và tính thay đổi sự vật. Chính vì vậy mâu thuẫn chính là nguồn gốc của sự vận động và phát triển.
Ví dụ về quy luật mâu thuẫn trong triết học
Ví dụ 1: Quan niệm về lối sống: Tâm linh (tin vào các yếu tố thần linh) và vô thần (Không tin vào các yếu tố tâm linh)
Ví dụ 2: Bài toán có đồng biến và nghịch biến
Ví dụ 3: Quá trình hấp thụ chất năng lượng và thải các chất cặn bã của sinh vật
Ví dụ 4: Công dân chấp hành các quy định của pháp luật và người phạm tội.
Ví dụ 5: Mâu thuẫn giữa điện tích dương và điện tích âm, giữa lực hút và lực đẩy trong thế giới vật lý, giữa đồng hóa và dị hóa trong sinh vật, giữa giai cấp bị bóc lột và giai cấp bóc lột trong đời sống kinh tế, giữa các quan điểm, học thuyết chống đối nhau trong triết học và các lý thuyết về tự nhiên, xã hội, v.v..
Phân loại mâu thuẫn
1. Căn cứ vào quan hệ đối với sự vật được xem xét
– Mâu thuẫn bên trong: là sự tác động qua lại của các mặt đối lập, các khuynh hướng đối lập của cùng một sự vật, hiện tượng.
– Mâu thuẫn bên ngoài: là mâu thuẫn diễn ra bên trong mối quan hệ của sự vật hiện tượng đó với các sự vật hiện tượng khác.
2. Căn cứ vào ý nghĩa đối với sự tồn tại và phát triển của toàn bộ sự vật
– Mâu thuẫn cơ bản: là mâu thuẫn quy định về bản chất của sự vật, quy định về sự phát triển của tất cả các giai đoạn của sự vật. Mâu thuẫn này tồn tại song song cùng với sự tồn tại của các sự vật. Khi mâu thuẫn cơ bản được giải quyết thì các sự vật sẽ có sự thay đổi cơ bản về chất.
– Mâu thuẫn không cơ bản: là loại mâu thuẫn chỉ có tính đặc trưng cho một phương diện nào đó của sự vật chứ không quy định bản chất của sự vật. Mâu thuẫn nảy sinh hay đã giải quyết không khiến cho sự vật có những thay đổi căn bản về chất.
3. Căn cứ vào vai trò của mâu thuẫn đối trong một giai đoạn nhất định
– Mâu thuẫn chủ yếu: là các mâu thuẫn nổi lên đứng đầu trong một giai đoạn phát triển nhất định của sự vật và chi phối nhiều mâu thuẫn khác trong giai đoạn đó. Việc giải quyết được mâu thuẫn chủ yếu sẽ tạo điều kiện tốt để giải quyết mâu thuẫn cơ bản từng bước một.
– Mâu thuẫn thứ yếu: là các mâu thuẫn ra đời và tồn tại trong một giai đoạn phát triển nào đó của sự vật hiện tượng nhưng không giữ vai trò chi phối và bị chi phối bởi mâu thuẫn chủ yếu.
4. Căn cứ vào tính chất của các quan hệ lợi ích
– Mâu thuẫn đối kháng: là mâu thuẫn giữa các giai cấp với các tập đoàn người với lợi ích cơ bản đối lập nhau. Chẳng hạn như mâu thuẫn giữa địa chủ với nông dân, giữa tư sản với vô sản,…
– Mâu thuẫn không đối kháng: là mâu thuẫn xảy ra giữa các lực lượng xã hội có lợi ích cơ bản thống nhất cùng nhau, chí có mặt đối lập về các lợi ích không cơ bản, tạm thời, cục bộ.
Kết lại Quy luật mâu thuẫn trong triết học là gì?
Quy luật mâu thuẫn là một quy luật cơ bản trong phép biện chứng duy vật và biện chứng duy vật lịch sử nhằm khẳng định rằng: Mọi sự vật, hiện tượng trong tự nhiên đều có sự tồn tại cũng như mâu thuẫn từ bên trong. Quy luật mâu thuẫn còn có tên gọi khác là quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.
